Van Cumhuriyetle Geriye mi Gitti?

Van Cumhuriyetle Geriye mi Gitti?

Van’da İran Konsolosluğu açıldı açılacak paylaşımından pay çıkarma çabası, tarihi bilgiden yoksun olmamızdan kaynaklanıyor olabilir mi?

150 yıl önce Van'da güçlü devletlerin konsloslukları ve misyon şeflikleri varken,  şu an yanıbaşımızda bulunan İran'ın bir konslolosluğunun bile olmaması, kent olarak Cumhuriyetle birlikte ne kadar büyük kayıp yaşadığımızında göstergesi, bu günkü müjdenin çokta yerinde bir müjde olmadığını göstermektedir.   

Van, bir zamanlar diplomasinin, misyonerliğin, ticaretin ve uluslararası rekabetin tam da kalbinde yer alan bir şehir iken, küçük bir arzumunuz bile bu güne kadar kabul görmemiş olması, kentin kollevtif gücünüde göstermektedir.  

Tarihi kayıtlar da 19. yüzyılda Van’da İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve İran’ın konsoloslukları, ABD'nin misyon şefliği olduğunu yazıyor.  Bu konsolosluklar, siyasi işlerden sosyal meselelere; misyonerlik faaliyetlerinden ekonomik girişimlere kadar pek çok alanda aktif rol aldığı ve yerel yöneticilerle temas kurulduğu görülüyor. O dönem Van’da büyükelçilerin, misyon şeflerinin, hatta kimi zaman askerî yetkililerin dolaştığını görmek kimseyi şaşırtmazdı.

İran konsolosluğu açılsın talebimiz, 150 yıl önceki durumumuzu talep etmekten öte bir şey değilken, sanki çok büyük bir iş başarılmış gibi bir hava oluşturmak daha tuhaf duruyor.  

Van aynı zamanda misyonerlik faaliyetlerinin en yoğun yaşandığı yerlerden biriydi. ABD’den İngiltere’ye, Fransa’dan Almanya’ya kadar pek çok ülkenin misyonerleri eğitimden sağlığa kadar geniş bir alanda çalışıyordu.

Hatta 1905’te Van’da bir tekstil atölyesi kurularak yaklaşık 100 kadın ve genç kıza düzenli bir gelir sağlanmıştı. 

Şunu kabul etmek gerek: Osmanlı’nın son döneminde Van’ın jeopolitik ağırlığı, Cumhuriyet dönemine kıyasla çok daha fazlaydı. Yeni Cumhuriyet’in merkeziyetçi yapısı, sınır şehirlerinin uluslararası rolünü doğal olarak azalttı.Bu kırılmayı görmek için tarihçi olmaya gerek yok; Van’ın bugünkü sessizliğini, 19. yüzyılın hareketliliğiyle yan yana koymak bile yeterli.

Dolayısıyla “Van Cumhuriyetle birlikte geriye gitti mi?” sorusu abartılı bir iddia olmaktan çıkıyor. Tarih, bu soruya “Evet, bir yönüyle geri gitti” cevabını veriyor.